Za kilka dni, przy stole wigilijnym towarzyszyć nam będą tradycyjne kolędy i pastorałki oraz inne utwory opowiadające o ludzkich sprawach w bożonarodzeniowej rzeczywistości. Termin „kolęda” wywodzi się z łaciny. Pierwszy dzień miesiąca stycznia w starożytnym Rzymie nosił nazwę calendae.
Utwory śpiewane początkowo po łacinie, powoli zaczęły się przekształcać w rodzaj pieśni ludowych, wykonywanych w językach narodowych. Pojawiły się w nich elementy muzycznego folkloru poszczególnych krajów. Początkowo kolęda oznaczała pieśń noworoczną, w której zawarte były życzenia pomyślności i urodzaju na nowy rok. Był to czas tzw. Godów, w którym kolędnicy obchodzili domy i śpiewając kolędy, składali życzenia noworoczne.
Z biegiem czasu pieśni śpiewane w czasie tych odwiedzin zaczynają być nazywane kolędami, a nazwa obejmuje później wszelkie pieśni o tematyce bożonarodzeniowej.
Według tradycji, autorem pierwszej kolędy jest św. Franciszek z Asyżu.
W okresie od średniowiecza do wieku XVI kolęda nie wyróżniała się spośród innych pieśni religijnych. Pierwsze polskie kolędy, to hymny śpiewane podczas liturgii okresu Bożego Narodzenia w kościołach.
„Wśród nocnej ciszy” jest jedną z najsłynniejszych kolęd polskich. Powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Znana była już powszechnie na początku XIX wieku. Dzisiaj kolęda ta najczęściej rozpoczyna Pasterkę.
https://www.youtube.com/watch?v=EC3YS1rXnUw
Najstarsze kolędy są tłumaczeniami utworów łacińskich z melodią charakterystyczną dla śpiewu gregoriańskiego. Jest to twórczość przeważnie anonimowa. Najstarszą w kanonie kościelnym jest kolęda „Anioł pasterzom mówił”. Pochodzi z XVI wieku i zachowała się do dnia dzisiejszego.
Jej tekst znany był już w XI wieku.
https://www.youtube.com/watch?v=N0y0YOz5EDM
Najwcześniejsze zapisy nutowe i tekstowe kolęd oraz pastorałek pochodzą z XVII i XVIII wieku. Wówczas w kolędach pojawiły się elementy folkloru krakowskiego i Mazowsza, czyli rytmy mazura, krakowiaka i poloneza. Słowa jednej z najważniejszych kolęd polskich - „W żłobie leży” - napisał na przełomie XVII i XVIII w. ks. Piotr Skarga.
https://www.youtube.com/watch?v=L0iZkDSxZL0
Natomiast mazura słyszymy w przepięknej polskiej kolędzie „Dzisiaj w Betlejem”. Autor melodii i słów tej kolędy jest nieznany.
https://www.youtube.com/watch?v=uIgyu9fARGo
Wiek XVIII przyniósł kolędy o tematyce pasterskiej, które zawierają wiele szczegółów obyczajowych z tej epoki. Powstała wtedy m. in. kolęda „Bóg się rodzi” napisana przez Franciszka Karpińskiego na zamówienie księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. Kolęda "Bóg się rodzi", nazywana „królową polskich kolęd”, zaśpiewana była po raz pierwszy w Białymstoku w 1792 roku.
Pieśń utrzymana jest w charakterze polskiego tańca narodowego – poloneza.
W czasie wykonywania tej kolędy na koncertach publiczność często przyjmuje postawę stojącą.
https://www.youtube.com/watch?v=TmgN1WwzNm4
„Pójdźmy wszyscy do stajenki” to kolęda, której początki datuje się na XVII wiek. Posiada charakter marszowy. Autor nie jest znany.
https://www.youtube.com/watch?v=vbZSZV2XKQ8
"Przybieżeli do Betlejem", to polska kolęda, której początki datuje się na XVII wiek. Na przełomie wieków kolęda ulegała licznym zmianom, dlatego też jej obecny kształt różni się od pierwowzoru. W obecnym kształcie kolęda pojawiła się dopiero w II poł. XIX wieku.
https://www.youtube.com/watch?v=-p-f5LIBcVg
Jednym ze źródeł kolęd jest twórczość literacka. Kolędy pisali renesansowi i barokowi mistrzowie pióra, m. in. Mikołaj Sęp – Szarzyński, Andrzej Morsztyn. Znane są kolędy Kazimierza Wierzyńskiego i Jana Lechonia. Stały się również inspiracją dla wielu kompozytorów.
Fryderyk Chopin skomponował Scherzo h-moll, którego część środkową oparł na melodii kolędy „Lulajże Jezuniu”.
https://www.youtube.com/watch?v=QY02I04tfak
… i …. można ją zagrać na flecie prostym….
https://www.youtube.com/watch?v=Ox0yXD5e5Kg
Współcześnie kolędą nazywa się przede wszystkim pieśń, która jest związana tematycznie z wydarzeniami w Betlejem i jest śpiewana wyłącznie w okresie Bożego Narodzenia. Kolędy lub ich kolejne zwrotki powstawały w czasie powstań narodowych, wojen czy stanu wojennego.
Są również kolędy wykonywane lokalnie, znane tylko w określonych regionach Polski (np. kolędy śląskie czy góralskie) oraz pobożne pieśni wykonywane poza kościołem. Są również zarejestrowane przez badaczy utwory, których już nikt nie śpiewa.
W sumie - jak podają źródła - zbiór wszystkich kolęd polskich liczy ok. 1400 utworów, a opublikowanych jest ok. 500.
I jest to największy zbiór na świecie !
W żadnej kulturze nie wykształcono tej formy w takiej ilości!
Bogata forma muzyczna kolęd wpływa na ich przetrwanie.
Dzięki kolędom przetrwał również nasz język, kultura i tradycja.
Zapraszamy do wysłuchania przepięknej współczesnej pieśni o Narodzeniu Jezusa…
https://www.youtube.com/watch?v=LFhTMa8dav4
Wesołych Świąt Bożego Narodzenia i radosnego wspólnego kolędowania!